श्रीमद्भगवद्गीताका ५ गहिरा रहस्य जसले तपाईंको जीवन बदल्न सक्छ

 

१.० परिचय

आजको आधुनिक जीवनमा हामी प्रायः अलमल, तनाव र अनिश्चितताको सामना गर्छौं, ठ्याक्कै अर्जुनले कुरुक्षेत्रको युद्धभूमिमा गरेजस्तै। यस्तो अवस्थामा हामी प्रायः बाहिरी समाधान खोज्छौं, तर हजारौं वर्ष पुरानो ग्रन्थ श्रीमद्भगवद्गीताले हाम्रो भित्री संसारलाई मार्गदर्शन गर्ने कालातीत ज्ञान प्रदान गर्दछ। गीता केवल एक धार्मिक ग्रन्थ होइन, यो मनोविज्ञान र व्यावहारिक जीवन दर्शनको एक गहन स्रोत हो। यस लेखमा हामी गीताका पाँच यस्ता आश्चर्यजनक र शक्तिशाली शिक्षाहरूको तिर नियाल्नेछौँ, जुन आजको समयमा पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छन् र जसले जीवनलाई हेर्ने हाम्रो दृष्टिकोणलाई पूर्ण रूपमा बदल्न सक्छन्।

२.० गीताबाट जीवन परिवर्तन गर्ने पाँच अन्तरदृष्टि

२.१ कर्ममा ध्यान दिनुहोस्, फलमा होइन (Focus on the Action, Not the Outcome)

यो गीताको सबैभन्दा प्रसिद्ध र गहन शिक्षामध्ये एक हो, जसलाई 'निष्काम कर्म' भनिन्छ। भगवान् श्रीकृष्णले अर्जुनलाई आफ्नो कर्तव्य अर्थात् 'कर्म' पूर्ण निष्ठाका साथ पूरा गर्न सल्लाह दिनुहुन्छ, तर त्यसबाट प्राप्त हुने 'फल' वा परिणामप्रति आसक्त नहुन भन्नुहुन्छ। चाहे सफलता होस् वा असफलता, लाभ होस् वा हानि, परिणामको चिन्ता नगरी केवल आफ्नो कर्ममा ध्यान केन्द्रित गर्नु नै निष्काम कर्म हो।

आजको लक्ष्य-केन्द्रित र परिणाममुखी समाजमा यो विचार क्रान्तिकारी छ। हामी सधैं परिणामको पछि दौडिरहेका हुन्छौं, जसले गर्दा हामीमा चिन्ता, दबाब र निराशा उत्पन्न हुन्छ। तर जब हामी परिणामको मोहबाट मुक्त भएर केवल आफ्नो प्रयासमा ध्यान दिन्छौं, तब हामी यो अनावश्यक मानसिक बोझबाट स्वतन्त्र हुन्छौं र आफ्नो काम अझ राम्रोसँग गर्न सक्छौं।

कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन। 
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि॥

२.२ एउटा सानो इच्छाले कसरी तपाईंको सर्वनाश गर्न सक्छ (How a Single Desire Can Lead to Total Ruin)

श्रीकृष्णले एउटा सानो इच्छाले कसरी व्यक्तिको पतन गराउन सक्छ भन्ने मनोवैज्ञानिक श्रृंखलाको विस्तृत वर्णन गर्नुभएको छ। उहाँका अनुसार, जब कुनै व्यक्तिले भौतिक वस्तुहरू (विषय) को बारेमा निरन्तर सोच्न थाल्छ, तब उसमा ती वस्तुहरूप्रति आसक्ति (सङ्ग) पैदा हुन्छ। आसक्तिबाट इच्छा (काम) को जन्म हुन्छ। जब त्यो इच्छा पूरा हुँदैन, तब क्रोध उत्पन्न हुन्छ। क्रोधले भ्रम (मोह) पैदा गर्छ, भ्रमले स्मरणशक्ति र विवेक (स्मृतिविभ्रम) लाई नष्ट गर्छ, र अन्तमा, बुद्धिको नाश (बुद्धिनाश) भएपछि व्यक्तिको सर्वनाश हुन्छ।

यो प्राचीन अन्तरदृष्टि अनियन्त्रित इच्छाहरूको खतरा बारे एक शक्तिशाली चेतावनी हो। आजको उपभोक्तावादी संसारमा, जहाँ हामीलाई निरन्तर नयाँ इच्छाहरूको पछि लाग्न प्रेरित गरिन्छ, यो शिक्षाले हामीलाई आत्म-नियन्त्रण र विवेकको महत्त्व सम्झाउँछ।

ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते। 
सङ्गात्संजायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते॥ 
क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः। 
स्मृतिभ्रंशाद् बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति॥

२.३ ज्ञानी 'जागेको' हुन्छ, जब संसार 'सुतेको' हुन्छ (The Wise is 'Awake' When the World is 'Asleep')

गीताले 'सुत्नु' र 'जाग्नु' को एक गहिरो रूपक प्रस्तुत गर्दछ। यो शाब्दिक दिन र रातको कुरा होइन। सामान्य मानिस इन्द्रिय सुख, भौतिक लाभ र अहंकार-प्रेरित गतिविधिहरूमा 'जागेको' हुन्छ; उसको चेतना यिनै कुराहरूमा केन्द्रित हुन्छ। यसको विपरीत, एक ज्ञानी व्यक्ति (मुनि) यी सांसारिक कुराहरूका लागि 'सुतेको' हुन्छ। ऊ एक उच्च चेतनामा 'जागेको' हुन्छ, जहाँ उसले आफ्नो व्यक्तिगत आवश्यकताभन्दा पर गएर गहिरो सत्य र सबैको कल्याण देख्न सक्छ।

यस शिक्षाले साँच्चै सचेत हुनुको अर्थलाई पुनः परिभाषित गर्दछ। यसले हामीलाई प्रश्न गर्न सिकाउँछ कि हामी वास्तवमा केका लागि 'जागेका' छौं - क्षणिक सुखका लागि वा स्थायी सत्यका लागि?

या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी। 
यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः॥

२.४ तपाईं आफैं आफ्नो सबैभन्दा ठूलो मित्र र शत्रु हुनुहुन्छ (You Are Your Own Greatest Friend and Worst Enemy)

गीताले आत्म-निर्भरता र आत्म-नियन्त्रणको सशक्त सन्देश दिन्छ। श्रीकृष्ण भन्नुहुन्छ कि हरेक व्यक्तिले आफ्नो उद्धार आफैं गर्नुपर्छ र आफूलाई पतन हुन दिनुहुँदैन। जुन व्यक्तिले आफ्नो मन, अहंकार र इन्द्रियहरूलाई जितेको छ, ऊ आफैं आफ्नो सबैभन्दा राम्रो मित्र हो। यसको विपरीत, जो व्यक्ति आफ्नो मन र इन्द्रियहरूको दास बनेको छ, ऊ आफैं आफ्नो सबैभन्दा ठूलो शत्रु हो।

यो एक अत्यन्तै शक्तिशाली विचार हो जसले हाम्रो जीवनको उन्नति र पतनको जिम्मेवारी पूर्ण रूपमा हामीमाथि राख्छ। यसले हामीलाई बाहिरी परिस्थितिहरूलाई दोष दिनुको सट्टा आफ्नो भित्री संसारलाई सुधार्न प्रेरित गर्दछ।

उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत्। 
आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः॥

२.५ सबै निस्वार्थ काम एक पवित्र यज्ञ हो (All Selfless Work is a Sacred 'Yajna')

गीताले 'यज्ञ' को अवधारणालाई केवल धार्मिक अनुष्ठानबाट माथि उठाएर एक व्यापक अर्थ प्रदान गर्दछ। यसअनुसार, समाजको कल्याण (लोक कल्याण) को भावनाले र कुनै पनि स्वार्थ बिना गरिएको हरेक काम एक पवित्र यज्ञ हो। गीतामा विभिन्न प्रकारका यज्ञको वर्णन छ, जसमध्ये चार प्रमुख छन्:

• द्रव्य यज्ञ: समाज कल्याणका लागि आफ्नो धन र सम्पत्ति अर्पण गर्नु, अर्थात् लोकसेवा।

• तप यज्ञ: आफ्नो कामलाई नै तपस्या बनाउनु र पूर्ण समर्पणका साथ गर्नु।

• योग यज्ञ: ध्यान र समाधि जस्ता आध्यात्मिक साधनाको माध्यमबाट आत्म-अनुशासन कायम गर्नु।

• ज्ञान यज्ञ: ज्ञानको खोजी र त्यसलाई निःस्वार्थ भावले अरूमा बाँड्नु।

श्रीकृष्णले यी सबैमा 'ज्ञान यज्ञ' लाई सबैभन्दा श्रेष्ठ मान्नुभएको छ, किनकि ज्ञानले नै सही र गलत छुट्याएर कर्मलाई शुद्ध बनाउँछ। जब हामी आफ्नो कामलाई केवल व्यक्तिगत लाभको लागि नभई समाजमा योगदान दिने माध्यमको रूपमा हेर्छौं, तब हाम्रो जीवन नै एक यज्ञ बन्छ।

त्यसैले, जुन व्यक्तिले सृष्टि चलाउनमा योगदान गर्दैन, उसको जीवन मूल्यहीन हुन्छ... जुन व्यक्तिले केवल आफ्नै समस्याहरूको बारेमा सोच्दछ, ऊ त पापी हो।

३.० निष्कर्ष

अन्तमा, श्रीमद्भगवद्गीताको ज्ञान संसारबाट भाग्नका लागि होइन, बरु संसारसँग अझ प्रभावकारी, स्पष्ट र उद्देश्यपूर्ण तरिकाले संलग्न हुनका लागि हो। यसले हामीलाई हाम्रो कर्तव्य पूरा गर्न, हाम्रो मनलाई नियन्त्रण गर्न, र हाम्रो कामलाई स्वार्थभन्दा माथि उठाएर हेर्न सिकाउँछ। यसका शिक्षाहरू आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छन्, जसले हामीलाई आधुनिक जीवनका चुनौतीहरूको सामना गर्न बल र विवेक प्रदान गर्दछ।

एकछिन सोच्नुहोस् त: यदि तपाईंले आफ्नो दैनिक कामलाई बोझको रूपमा नभई आफ्नो 'यज्ञ' को रूपमा हेर्नुभयो भने, तपाईंको जीवनप्रतिको दृष्टिकोण कसरी परिवर्तन होला?