स्वामी परमार्थानन्दजीका प्रवचनहरू (विशेषगरी उहाँका "Introduction to Vedanta" र "Tattva Bodha" कक्षाहरू) का आधारमा, आजको व्यस्त संसारमा एक सामान्य मानिसलाई वेदान्तको आवश्यकता किन छ भनी निम्न बुँदाहरूमा स्पष्ट पार्न सकिन्छ :
१. "इमोशनल शक अब्जर्भर" (Emotional Shock Absorber) को रूपमा
स्वामीजी प्रायः भन्नुहुन्छ कि हामी संसारलाई बदल्न सक्दैनौं, तर संसारलाई हेर्ने हाम्रो दृष्टिकोण बदल्न सक्छौं। आजको व्यस्त जीवनमा तनाव, असफलता, र अनिश्चितता (Uncertainty) सामान्य हुन्।
समस्या: हामी बाहिरी परिस्थितिहरू (जस्तै: ट्राफिक, अफिसको प्रेसर, अरूको व्यवहार) मा नियन्त्रण गर्न खोज्छौं, जुन सम्भव छैन। यसले हताशा (Frustration) जन्माउँछ।
वेदान्तको हल: वेदान्तले हामीलाई एउटा "रक्षा कवच" (Protective Shield) दिन्छ। जसरी एउटा कारमा भएको 'शक अब्जर्भर' ले खाल्डाखुल्डीको झट्का यात्रुसम्म पुग्न दिँदैन, त्यसरी नै वेदान्तको ज्ञानले बाहिरी तनावलाई हाम्रो मनको शान्ति भंग गर्न दिँदैन। यसलाई "तितिक्षा" (सहनशक्ति) र "समत्वम्" (मानसिक सन्तुलन) भनिन्छ।
२. परनिर्भरताबाट स्वतन्त्रता (Freedom from Dependency)
स्वामीजीको एउटा प्रसिद्ध विश्लेषण छ— मानिसको जीवन "सुरक्षा" (Security) र "मनोरञ्जन" (Pleasure) को पछि दौडँदै बित्छ।
हामी खुशीका लागि बाहिरी वस्तु, व्यक्ति वा पद (Position) मा निर्भर हुन्छौं।
तर, बाहिरी संसार सधैं बदलिरहन्छ। जुन कुरामा हामी भर पर्छौं, त्यो नै बदलिएपछि हामी दुखी हुन्छौं।
वेदान्तको आवश्यकता: वेदान्तले सिकाउँछ कि "तिमी जे खोज्दैछौ, त्यो तिमी स्वयं हौ।" खुशी र शान्ति बाहिर किन्न पाइने वस्तु होइन, यो तिम्रो स्वभाव हो। यो ज्ञानले मानिसलाई बाहिरी दुनियाँमाथिको "मनोवैज्ञानिक निर्भरता" (Psychological Dependence) बाट मुक्त गराउँछ। व्यस्त मानिसका लागि यो ठूलो राहत हो।
३. कर्म योग : काम गर्ने सही तरिका
व्यस्त मानिसहरू प्रायः "बर्न आउट" (Burnout) वा अत्यधिक थकान महसुस गर्छन्। स्वामीजीका अनुसार, यसको कारण काम (Work) होइन, कामप्रतिको हाम्रो गलत दृष्टिकोण (Attitude) हो।
वेदान्तले "कर्म योग" सिकाउँछ। यसको अर्थ हो— नतिजाको चिन्ताले मनलाई भविष्यमा भड्किन नदिई वर्तमानको काममा पूर्ण ध्यान दिनु।
जब हामी नतिजाको डर (Anxiety) बिना काम गर्छौं, हाम्रो कार्यक्षमता (Efficiency) बढ्छ र मानसिक थकाई कम लाग्छ। स्वामीजी भन्नुहुन्छ, "सफलता र असफलता दुवैलाई ईश्वरको प्रसाद मानेर स्वीकार गर्नाले मन सन्तुलित रहन्छ।"
४. प्राथमिकताको स्पष्टता (Clarity of Priorities)
आजको मानिस "पैसा कमाउन" यति व्यस्त छ कि "बाँच्न" नै बिर्सिसकेको छ।
स्वामीजी उदाहरण दिनुहुन्छ: मानिसले घर किन्न जिन्दगीभर मेहेनत गर्छ, तर अन्ततः त्यो घरमा शान्तिसँग बस्ने समय नै हुँदैन।
वेदान्तले हामीलाई जीवनको प्राथमिकता (Priorities) छुट्याउन मद्दत गर्छ। "के साँचो हो र के झुटो हो" (नित्य–अनित्य–वस्तु–विवेक) भन्ने विवेक दिन्छ। यसले गर्दा हामी अनावश्यक दौडधूपबाट बच्छौं र सिमित समयमा पनि गुणस्तरीय जीवन बाँच्न सक्छौं।
५. बुढेसकालको तयारी
स्वामीजी रमाइलो पारामा भन्नुहुन्छ— यदि युवावस्थामा वा व्यस्त समयमा वेदान्त पढिएन भने, बुढेसकालमा एक्लोपन र डिप्रेसनले सताउँछ।
जसले आफ्नो "आत्म-स्वरूप" चिनेको छैन, उसलाई रिटायरमेन्ट वा एक्लोपन "सजाय" जस्तो लाग्छ।
तर जसले वेदान्त बुझेको छ, उसका लागि एकान्त (Solitude) पनि आनन्दको स्रोत बन्छ। त्यसैले, वेदान्त "पछि पढ्ने विषय" होइन, अहिले नै जीवनमा उतार्ने विषय हो।
सारंशमा :
स्वामी परमार्थानन्दजीको दृष्टिमा, एउटा व्यस्त मानिसलाई वेदान्त यसकारण चाहिन्छ कि— यसले जीवनका चुनौतीहरू नहटाए पनि, ती चुनौतीहरूको सामना गर्दा मनलाई शान्त, स्थिर र खुशी राख्ने क्षमता (Inner Strength) प्रदान गर्छ। यो जीवनबाट भाग्ने बाटो होइन, जीवनलाई बुझेर, हाँस्दै-खेल्दै बाँच्ने कला हो।
________________ प्रस्तुति : विजयप्रसाद मिश्र चित्र : गूगलबाट तथा ए.आई.द्वारा निर्मित
No comments:
Post a Comment