विशिष्टाद्वैत : अनन्त प्रेम र अपनत्वको दिव्य सङ्गीत

कल्पना गर्नुहोस्, एउटा विशाल र शान्त महासागरको, जसको गहिराइमा अनन्त शान्ति छ। विशिष्टाद्वैत दर्शन त्यही महासागर (ईश्वर) र त्यसमा उठ्ने स–साना, चञ्चल छालहरू (हामी जीवहरू) बीचको अटुट प्रेम–सम्बन्धको कथा हो।

यो दर्शन केवल सुख्खा तर्क नभएर हृदयले गाउने ईश्वरको गीत हो।

यसले न त संसारलाई झुटो भन्छ, न त ईश्वरलाई हाम्रो पहुँचभन्दा धेरै टाढा राख्छ। यसले भन्छ— 

"हामी ईश्वरको अंश हौँ, उहाँ हाम्रा स्वामी हुनुहुन्छ, र यो संसार उहाँको लिला भूमि हो।"

१. अटुट सम्बन्ध : "हामी उहाँका हौँ" 

जसरी सूर्यबाट उसको किरणलाई कहिल्यै अलग गर्न सकिँदैन, जसरी फूलबाट उसको सुगन्धलाई छुट्याउन सकिँदैन, ठीक त्यसैगरी हामी पनि त्यो परमपिता परमेश्वरका अविभाज्य अंश हौँ। हामी उहाँभन्दा भिन्न त छौँ, तर उहाँबाट अलग भएर हाम्रो कुनै अस्तित्व छैन।

यो दर्शनले हामीलाई सम्झाउँछ— 

“तिमी एक्लो छैनौ। तिम्रो भित्र बस्ने ‘अन्तर्यामी’ परमात्माले तिमीलाई हरेक पल थामिरहनुभएको छ।”

२. मधुर स्वामित्व : "उहाँ हाम्रा स्वामी हुनुहुन्छ" 

विशिष्टाद्वैतमा ईश्वर कुनै कठोर शासक हुनुहुन्न; उहाँ त करुणाका सागर 'नारायण' हुनुहुन्छ। उहाँ र हाम्रो सम्बन्ध 'शेष–शेषी' (स्वामी र सेवक) को हो। तर, यो सेवामा कुनै बाध्यता छैन; यहाँ त प्रेमको मिठास छ। जसरी एउटा प्रेमीले आफ्ना प्रियतमको खुसीका लागि आफूलाई समर्पण गर्दा आनन्द पाउँछ, त्यसरी नै हामीले उहाँलाई ‘स्वामी’ स्वीकार्दा परम स्वतन्त्रताको अनुभव गर्छौं। 

“हाम्रो जीवनको सानो दियो उहाँकै महाज्योतिको एक हिस्सा बन्नुमा नै हाम्रो पूर्णता छ।”

३. यो संसार : "उहाँको लीला भूमि" 

कतिपयले संसारलाई ‘मिथ्या’ वा ‘झुटो’ भनेर पन्छाउँछन्, तर विशिष्टाद्वैतले यो सृष्टिलाई ईश्वरको सुन्दर कविता मान्छ।

यो हरियो वन, बग्ने नदी, र मुस्कुराउने फूलहरू— सबै उहाँकै शरीर हुन्।

यो संसार उहाँको ‘लीला भूमि’ हो। यहाँ दुःख छ, सुख छ, तर भक्तको आँखाले हेर्दा यहाँ केवल उहाँको खेल (लीला) देखिन्छ। 

यो जगत उहाँको कला हो, र हामी यस रङ्गमञ्चका पात्रहरू। त्यसैले, संसारबाट भाग्नु पर्दैन; संसारमै रहेर, हरेक प्राणीमा उहाँको रूप देखेर सेवा गर्नु नै साँचो भक्ति हो।

विशिष्टाद्वैत दर्शनले मानिसलाई 'शरणगति' को शीतल छहारीमा बोलाउँछ। यसले भन्छ— 

“तिमी आफ्ना सबै चिन्ताहरू त्यो परम स्वामीको चरणमा बिसाऊ। तिमी उहाँको प्यारो अंश हौ, उहाँ तिम्रो अन्तिम आश्रय हुनुहुन्छ, र यो सम्पूर्ण अस्तित्व उहाँकै प्रेमको अभिव्यक्ति हो।”